Πρότυπα μεγάλα και φωτεινά ευσεβέστατης μητέρας υπήρξαν οι άγιες μητέρες των Τριών Ιεραρχών, τις οποίες εορτάζουμε την πρώτη (1η) Κυριακή μετά την εορτή της Υπαπαντής. Με την χριστιανική διαπαιδαγώγηση, την εκούσια θυσία και τις προσευχές τους, οδήγησαν τις οικογένειές τους στο Χριστό, τον Ήλιο της Δικαιοσύνης και της Αλήθειας και χάρισαν στην Ορθοδοξία τους τρεις «Φωστήρες της τρισηλίου θεότητος», που έγιναν Μεγάλοι Ευεργέτες της ανθρωπότητος. Ο Μέγας Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έζησαν στον 4ο μ.Χ. αιώνα, αλλά η διδασκαλία τους ήταν οικουμενική και διαχρονική. Αφορούσε μία εποχή κοσμοϊστορικών αλλαγών, γι’ αυτό και ο αιώνας τους ονομάστηκε χρυσός αιώνας της Εκκλησίας. Οι Μεγάλοι αυτοί άγιοι και θεοφώτιστοι Πατέρες διέσωσαν αξίες με πανανθρώπινο περιεχόμενο και χάρισαν στον κόσμο όχι μόνον το «εὖ ζῆν» με τις επιστήμες τους, αλλά το «αἰωνίως εὖ ζῆν», αφού έδωσαν στη ζωή μεταφυσική πνοή και άνοιξαν τον δρόμο προς την αιωνιότητα.
Ωστόσο, το μυστικό του μεγαλείου των Τριών Ιεραρχών βρίσκεται στις τρεις ευσεβείς και άγιες Μητέρες τους, οι οποίες επιμελήθηκαν τη διαπαιδαγώγησή τους. Η Εμμέλεια, η Νόνα και η Ανθούσα! Μητέρες πολύτεκνες και καλλίτεκνες! Ηρωίδες Μητέρες της αγιοπνευματικής ζωής, της προσευχής, της αγάπης και... της υπομονής. Αυτές τους δίδαξαν την θεοσέβεια, την υψίστη ευγένεια, την ταπεινή διακονία. Έβαλαν στα χέρια των παιδιών τους πρώτα απ’ όλα την Αγία Γραφή και τα ανέθρεψαν «ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου»!» Και οι τρεις Μητέρες άσκησαν μεγάλη επιρροή στα παιδιά και στην οικογένειά τους. Βλέποντας τέτοιες ένδοξες γυναίκες θαύμασε και αναφώνησε ο ειδωλολάτρης ρήτορας και φιλόσοφος Λιβάνιος: «Οἷαι παρὰ χριστιανοῖς γυναῖκες εἰσίν!» (Migne, P.G. 48,601) (=Τι σπάνιες γυναίκες υπάρχουν στους κόλπους των χριστιανών!)
Η συμβολή λοιπόν των Μητέρων των Τριών Ιεραρχών, [Εμμέλειας του Μ. Βασιλείου, Νόνας του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού και Ανθούσας Ιωάννη του Χρυσόστομου] στην ανάδειξη αυτών των Μεγάλων Πατέρων και Οικουμενικών Διδασκάλων της Εκκλησίας υπήρξε αποφασιστική. Οι ίδιοι οι τρεις αυτοί Πατέρες στα συγγράμματά τους ομολογούν και διασαλπίζουν στις επόμενες γενεές την υψίστη και μεγάλη δύναμη, την οποία έχει η συνεργός του Θεού που λέγεται Μητέρα. Μέσα στα έργα τους οι τρεις Ιεράρχες ομιλούν με πολλή χάρη –με εγκώμια και ποιήματα– και αναφέρονται με υιική στοργή, δέος και σεβασμό στις μητέρες τους. Μας αφηγούνται την θεοσεβή ζωή τους, το σπουδαίο έργο που επιτέλεσαν, τις θλίψεις και τις χαρές που δοκίμασαν στη ζωή τους. Ο Μέγας Βασίλειος έλεγε για την ανατροφή του: «ἐκ παιδός ἔλαβον ἔννοιαν περὶ Θεοῦ παρὰ τῆς μακαρίας μητρός μου» (Migne, P.G. 32,825) και για την πνευματική του μητέρα, τη γιαγιά Μακρίνα: «ἦταν δασκάλα τῶν δογμάτων τῆς εὐσεβείας και φρουρός τῆς ὀρθόδοξης πίστης.»
Οι Μητέρες των Τριών Ιεραρχών όλες μαζί και κάθε μία χωριστά συνθέτουν το ιδανικό πρότυπο της χριστιανής μητέρας, με επίγνωση του ρόλου τους. Υπήρξαν μεγάλες μορφές που γνώριζαν καλά το θέλημα του Θεού, την αποστολή τους και τα καθήκοντά τους, γι’ αυτό προσφέρθηκαν θυσία πάνω στο βωμό της μητρικής στοργής και αγάπης. Και οι τρεις αυτές άγιες μητέρες ήταν «αθλήτριες της ευσεβείας», βάδισαν στα ίχνη της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Μοναδικής Μητέρας όλων μας και πρόσφεραν τα παιδιά τους στο Θεό και στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι λοιπόν πρότυπα προς μίμηση.
Η ζωή των Αγίων Μητέρων, σε σχέση με την αγάπη τους στο Χριστό και στο συνάνθρωπο, έχει να κάνει και με την δική μας προσωπική διδαχή και ωφέλεια. «Τὸ ἃγιο παράδειγμα νὰ τὸ θυμᾶστε... καὶ νὰ μιμεῖστε τὴν πίστη τους» μας τονίζει ο Απόστολος Παύλος (Εβρ. ιγ΄,7). Από αυτό το άγιο παράδειγμα των Τριών Μητέρων συνάγουμε και ανάλογα μηνύματα. Παρόλο που έζησαν σε μια κοινωνία, που παρουσίαζε έντονα σημάδια ηθικής, κοινωνικής και οικονομικής κατάπτωσης, διέθεταν πίστη ζώσα και συνεχή, πίστη και ήθος εναρμονισμένα με σιωπή, υπομονή, στοργή και αγάπη. Έδειξαν την πίστη τους έμπρακτα. Δεν έμειναν σε λόγια για την ελεημοσύνη, την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως και για την καθημερινή πνευματική πορεία, για την ψυχική καλλιέργεια της οικογενείας. Απέδειξαν ότι δρούσαν ως συνεργοί Θεού για τη σωτηρία των παιδιών και των συζύγων τους. Γι’ αυτό τα σπίτια τους ήταν πνευματικά θερμοκήπια και εργαστήρια αγίων ανθρώπων. Πόθος βαθύς των αγίων Μητέρων ήταν να προσφέρουν τα παιδιά τους στην υπηρεσία της Εκκλησίας. Θεμέλιο της Παιδείας ήταν η Αγία Γραφή, το αιώνιο βιβλίο του Θεού. Τελικά η αξία της πίστεως και ο αγώνας για την κατάκτηση της αρετής παίζει μεγάλο ρόλο στη συνολική μόρφωση του ανθρώπου. Και πέτυχαν το θαυμαστό αποτέλεσμα του αγιασμού ολόκληρης της οικογένειας. Είναι μεγάλο δώρο Θεού και θαύμα μεγάλο να ανακηρύσσονται άγιοι όλα τα μέλη της οικογένειας και να εφαρμόζουν το «ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγώ ἅγιος εἰμί» (Πέτρ. Α΄, 16). Κι αυτό οφείλεται στη χριστιανική διαπαιδαγώγηση των παιδιών, η οποία κυρίως ανατίθεται στα χέρια των μητέρων.
Οι άγιες Μητέρες λοιπόν υπήρξαν καλοί παιδαγωγοί. Με το ενάρετο παράδειγμά τους, ως πρωτεργάτες της αγωγής, μετέδωσαν τις αρχές της χριστιανικής πίστης στα παιδιά τους, την αγάπη στο Θεό και τον συνάνθρωπο. «Πρώτα να γίνεις φως και μετά να φωτίσεις το παιδί σου», λέει ο άγιος Γρηγόριος ονομάζοντας την σωστή Αγωγή, τέχνη των τεχνών και επιστήμη των επιστημών. Γιατί, είναι αξίωμα της Παιδαγωγικής ότι μεταδίδουμε όχι αυτό που θέλουμε, αλλά αυτό που είμαστε. Επομένως, διαπιστώνεται ότι η οικογένεια παίζει σημαντικότατο ρόλο και έχει βαθύτατη επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών και πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό έχει η μητέρα! Και η οικογένεια που γνωρίζει και τηρεί το θέλημα του Θεού, καταξιώνεται και στους πιο δύσκολους αγώνες της ζωής και τελικά καταρτίζεται και σώζεται.
Παράλληλα η φιλανθρωπία είναι καθημερινή, προσωπική και θυσιαστική, γίνεται για την αγάπη του Χριστού, βλέποντας τον συνάνθρωπο ισότιμα και εικόνα Χριστού. Το πνεύμα της φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης υπήρχε στις πατρικές οικογένειες και οι άγιες μητέρες το μιμήθηκαν, γιατί γνώριζαν ότι «δανείζει Θεῷ ὁ ἐλεῶν πτωχόν» (Παροιμ. ιθ΄17). Το ίδιο παρότρυναν και τα παιδιά τους. Από μικρή ηλικία τα συνήθιζαν να ελεούν τους φτωχούς, ως αδελφούς του Χριστού. Τα υλικά αγαθά είναι του Θεού και πρέπει να μοιράζονται σε όλους τους ανθρώπους κι επομένως δεν επιτρέπεται να θεωρούνται δικαιώματα των ολίγων. Γι’ αυτό, αργότερα τα παιδιά τους -οι 3 ιεράρχες- έγιναν φτωχοί για χάρη των φτωχών και ασχολήθηκαν με έργα ευποιΐας και φιλανθρωπίας. Οι άγιες αυτές οικογένειες δεν αγάπησαν τον πλούτο, αλλά τις αρετές, την πνευματική περιουσία της Εκκλησίας του Χριστού.
Το παράδειγμα των αγίων αυτών Μητέρων βοηθάει προπάντων όλες τις μητέρες, να αγωνίζονται συνεχώς και αδιαλείπτως με τη Χάρη του Κυρίου, να γίνουν υπομονετικές και δυνατές στις θλίψεις και στις ποικίλες δοκιμασίες τους, πολύτεκνες και καλλίτεκνες, φιλόστοργες και ηρωϊκές, καλές σύζυγοι, υποδειγματικές και διδακτικές με τα λόγια τους και τη ζωή τους. Και διδάσκουν τις μητέρες πώς να ασφαλίζουν, να φρουρούν και να διαφυλάττουν ως ιερή παρακαταθήκη την ψυχή των παιδιών τους, ώστε να σώζονται. Με τις θερμές προσευχές, με τον νόμο του Θεού, με τα Μυστήρια της Εκκλησίας να οδηγούν τα παιδιά στο Χριστό, για να σωθούν από τη δίνη του αμαρτωλού κόσμου.
