Ιmperator Ceasar Clavdius Valerius Constantinus Augustus ἦταν τὸ πλῆρες ὄνομα τοῦ Μ. Κωνσταντίνου ἀπὸ τὸ 324 ποὺ ἔγινε μονοκράτωρ. Κώνστας εἶναι ἡ constantia εἶναι ἡ σταθερότης, ἡ δύναμη τοῦ χαρακτῆρος, καὶ τὰ δύο ἀπὸ τὸ ρῆμα ἵσταμαι καὶ ἴστημι, ἑπομένως ἡ προέλευση τοῦ ὀνόματός του ἐννοιολογικὰ εἶναι ἀρχαιοελληνική, ἑλληνική. Ἡ στάση τῶν ἱστορικῶν ἀπέναντι στὸ Μέγα Κωνσταντῖνο εἶναι ἀντιφατική, ἄλλοι τὸν θεωροῦν μέγα θαῦμα τῆς ἱστορίας καὶ ἄλλοι κυρίως εἰδωλολάτρες ὅπως ὁ Ζώσιμος, τὸν θεωροῦν καιροσκόπο. Ἡ Ἱστορία ὅμως τὸν δικαίωσε.
Ἡ Ἁγία Ἑλένη γεννήθηκε τὸ 249 μ.Χ. στὸ Δρέπανο (σημερινὴ Γιάλοβα) τῆς Βιθυνίας. Ἀργότερα, ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος μετονόμασε τὸ Δρέπανο σὲ Ἐλενόπολις, γιὰ νὰ τιμήσει τὴ μητέρα του. Τὴ χρονολογία γέννησης τὴν συμπεραίνουμε ἀπὸ τὴν πληροφορία ποὺ μᾶς δίνει ὁ Εὐσέβιος (VC., 3.46) ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη πέθανε σὲ ἡλικία 80 χρονῶν σὲ συνδυασμὸ μὲ ἱστορικὰ στοιχεῖα. Ὁ Εὐσέβιος ἐξυμνεῖ τὴν ἀρετὴ καὶ τὴν εὐφυΐα τῆς Ἁγίας Ἑλένης. Ἡ ἐνασχόλησή της μὲ τὴ μελέτη τοῦ Εὐαγγελίου, ἀπὸ τὴν παιδικὴ ἀκόμη ἡλικία, σκιαγραφοῦν μία νέα γυναίκα ποὺ διήγαγε ἀξιοπρεπῆ βίο χωρὶς νὰ σκανδαλίζει τὴν κοινωνία τοῦ καιροῦ της.Στὸ Δρέπανο τὴν γνώρισε ὁ νεαρὸς τότε Ἰλλυριὸς ἀξιωματικὸς Κωνστάντιος Χλωρὸς καὶ τὴν ἐρωτεύτηκε (ἡ Ἁγία Ἑλένη ἦταν ὀνομαστὴ γιὰ τὴν καλλονή της). καὶ τὸ 270 μ.Χ. τήν παντρεύτηκε.Σὲ αὐτὰ τὰ 23 χρόνια γάμου, ἡ Ἁγία Ἑλένη ἀκολούθησε τὸ σύζυγό της στὴ σκληρὴ στρατιωτικὴ ζωή, σὲ ἐκστρατεῖες στὴ Γερμανία, τὴ Βρετανία κ.α. Περίπου τὸ 274, στὴ Ναϊσσὸ τῆς Μοισίας (σημερινὴ Νίσσα τῆς Σερβίας), ἡ Ἁγία Ἑλένη γέννησε τὸ γιό τους, τὸ Μέγα Κωνσταντῖνο. Τὸ 293 ὁ αὐτοκράτορας Διοκλητιανὸς διόρισε τὸν ἄνδρα τῆς Καίσαρα τῶν Δυτικῶν ἐπαρχιῶν (Γαλατία, Ἱσπανία, Βρετανία) καὶ ἐπειδὴ νόμος ἀπαγόρευε ἀνώτατο ἀξιωματικὸ νὰ ἔχει σύζυγο ταπεινῆς καταγωγῆς, ἐκεῖνος τὴν χώρισε καὶ πῆρε σύζυγο τὴν Θεοδώρα ποὺ ἦταν ἀπὸ ἀρχοντικὴ γενιά. Τότε ἡ Ἁγία Ἑλένη ἀπέδειξε τὴν ἀγάπη της στὸ πρόσωπο τοῦ Κωνστάντιου, καθὼς δὲν τὸν ἐνόχλησε μὲ ψεύτικα διλήμματα. Ἀποχώρησε ἥσυχα ἀπὸ τὴ ζωή του, ἀφήνοντάς του ἐλεύθερο τὸ δρόμο γιὰ τὴ λαμπρὴ πορεία ποὺ ἀνοιγόταν μπροστὰ σ' ἐκεῖνον καὶ τὸ γιό της. Ἡ ἴδια μαζὶ μὲ τὸ γιὸ τῆς τὸ Μ.Κωνσταντῖνο παρέμειναν ὅμηροί τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ ἀργότερα τοῦ Γαλέριου στὴ Νικομήδεια, γιὰ νὰ ἐξασφαλιστεῖ ἡ ὑπακοὴ τοῦ Κωνστάντιου. Ὅταν ὁ Γαλέριος ἀργότερα τοῦ ἐπέτρεψε νὰ δεῖ τὸν πατέρα του, τὸ ἔκανε γιατί εἶχε στὸ νοῦ τοῦ τὴν ἐξόντωσή του, γι' αὐτὸ τοῦ ἔστησε ἐνέδρα ἀλλὰ ὁ γενναῖος Κων/νος τὸ ἀντελήφθηκε καὶ τὴν ἀπέφυγε.
Τὸ 306 μ.Χ. ὁ Μ.Κωνσταντῖνος ποὺ διέπρεπε σὲ ὅλες στὶς μάχες, μετὰ τὸ θάνατο τοῦ πατέρα του ἀνακηρύσσεται ἀπὸ τοὺς στρατιῶτες του, στὸ Γιόρκ τῆς Μ. Βρετανίας Καίσαρας, ὅποτε καὶ καλεῖ τὴ μητέρα του κοντά του. Ἔτσι, ἡ Ἁγία Ἑλένη βρίσκεται στὴν αὐλὴ τοῦ γιοῦ της στοὺς Τρεβήρους (σημερινὴ Trier τῆς Γερμανίας) καὶ στὴ Ρώμη. Στὴ Ρώμη μετέβησαν ὅταν κάλεσαν τὸν Μ.Κῶν/νὸ νὰ γίνει Αὔγουστος καὶ αὐτὸ ἔγινε μετὰ τὴ νίκη του στὴ Μιλβία Γέφυρα, ὅπου ἡττήθηκε ὁ Μαξέντιος, ὁ ὁποῖος τοῦ ἀντιστάθηκε.Ἡ Ἁγία Ἑλένη ἔζησε ἀπὸ κοντὰ ὅλη τὴν ἐξελικτικὴ πορεία τοῦ Μ. Κωνσταντίνου (Καίσαρας, Αὔγουστος, Αὐτοκράτορας) καὶ κάτι ἀκόμη πιὸ σημαντικό, τὸ περίφημο ὅραμα τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου τὸ 322 μ.Χ., πρὶν τὴ μάχη τῆς Μιλβίας Γέφυρας: τὸ φωτεινὸ σταυρὸ μέρα μεσημέρι στὸν οὐρανό, μὲ τὴν ἐπιγραφὴ «Τούτω Νίκα». Τότε, ἡ Ἁγία Ἑλένη πρέπει νὰ ἔλαβε τὸ χριστιανικὸ βάπτισμα, σὲ ἡλικία 60 περίπου ἐτῶν, ἔπειτα ἀπὸ πολυετῆ κατήχηση.Στὴν αὐτοκρατορικὴ αὐλή, ἡ Ἁγία Ἑλένη κατεῖχε ἐξέχουσα θέση, γιατί ἐκτίμησε πολὺ ὁ Μ.Κων/νος τὴν ἐνέργειά της νὰ ἀποχωρήσει ἀθόρυβα ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ συζύγου της ἀφ' ἑνὸς καὶ ἀφ' ἑτέρου γιὰ τὴν μεγάλη φροντίδα του στὸν ἴδιο. Ἤδη πρὶν τὸ 324, ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος τῆς εἶχε ἀπονείμει τὸν τίτλο τῆς Nobilissma Femina καὶ ἔκοψε νομίσματα μὲ τὴ μορφή της. Μετὰ τὸ 324 κι ἀφοῦ νίκησε τὸν ἀντίπαλό του Λικίνιο, καὶ παρέμεινε κύριος Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως, ἀντὶ βασιλομήτορα, τὴν ὀνόμασε Αὐγούστα. Ἀκόμη, στὸ Φόρο τῆς Κωνσταντινούπολης, ὕψωσε τὶς στῆλες «Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης». ποῦ ἔφεραν ὅμως τὴν ἐπιγραφή: «Εἶς Ἅγιος, εἶς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός, Ἀμήν». Μὲ αὐτὴ τὴ πράξη του, ἔφερε νέο ἦθος στὸ θεσμό.Ἐπίσης τῆς παραχώρησε τὸ ἀνάκτορο στὸ Σεσσόριο τοῦ Λατερανοῦ, ὅπου της ἔκτισε κι ἕναν ὡραῖο ναό. Ἐκεῖ ἡ Ἁγία Ἑλένη ζοῦσε μία διακριτικὴ ζωή, ἀφιερωμένη σὲ φιλανθρωπικὰ ἔργα καὶ στὴ διάδοση τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Ὑπέδειξε μάλιστα στὸ γιό της νὰ ἱδρύσει δημόσια πτωχοκομεῖα, νοσοκομεῖα, ὀρφανοτροφεῖα κ.ἄ.Τὴ θέση της ὅμως στὴν Ἱστορία, ἡ Ἁγία Ἑλένη τὴν ὀφείλει στὸ ταξίδι της στὴν Παλαιστίνη καὶ τὶς ὑπόλοιπες ἀνατολικὲς ἐπαρχίες τῆς αὐτοκρατορίας. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἃ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (325 μ.Χ.) ποῦ συνεκάλεσε ὁ ἴδιος γιὰ νὰ εἰρηνεύσει τὴνἘκκλησία, πληροφορήθηκε γιὰ τὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατοῦσε στοὺς Ἁγίους Τόπους καὶ γιὰ αὐτὸ ἔστειλε τὴ μητέρα του στὴν Ἱερουσαλήμ, μὲ σκοπὸ νὰ ἐρευνήσει καὶ νὰ φέρει στὸ φῶς τὰ διάφορα μέρη στὰ ὁποῖα ἔζησε καὶ δίδαξε ὁ Χριστός.Τὴν ἀπώλεια τοῦ γιοῦ του καὶ τῆς Φαύστας, ποὺ τοὺς θρήνησε σὲ ὅλη του τὴ ζωή, ἐπικαλοῦνται ἰδιαίτερα οἱ ἐχθροί του Μ.Κῶν/νοῦ λέγοντας ὅτι τοὺς σκότωσε γιὰ νὰ ἰσχυροποήσει τὴ θέση τοῦ συγχρόνως δὲ ἐπικρίνουν τὴν ἐκκλησία γιὰ τὴν ἁγιοποίησή του. Δὲν θέλουν νὰ γνωρίζουν τὴν τότε ἐπικρατοῦσα κατάσταση, οὔτε τὴν ἀξία τῆς μετάνοιας. Καὶ ἡ Ἁγία Ἑλένη κατόπιν ζητοῦσε συγχώρεση ἀπὸ τὸ Θεὸ γιὰ αὐτὲς τὶς ἄδικες ἀποφάσεις τοῦ γιοῦ της. Ἄλλωστε ὁ Μ. Κων/νος σὲ αὐτὸ τὸ ζήτημα ἔπεσε θύμα ἀπάτης καὶ ἐὰν εἶναι ἀλήθεια ὅλα αὐτά, τὰ γεγονότα ποὺ βέβαια συνέβησαν πρὶν ἀποφασίσει νὰ γίνει Χριστιανός).Δύο εἶναι οἱ σημαντικότερες πράξεις τοῦ Ἁγίου Κων/νου. Ἡ πρώτη εἶναι ἡ ὑπογραφὴ τοῦ διατάγματος τῶν Μεδιολάνων τὸ 313 μ.Χ. μὲ τὸ ὁποῖο σταμάτησαν οἱ διωγμοὶ τριῶν αἰώνων κατὰ τῶν Χριστιανῶν, ἀποφυλακίσθηκαν ὅλοι οἱ διωκώμενοι σὲ ὅλη τὴν ἐπικράτεια καὶ ἔκτοτε ἐπιτρέπετο νόμιμα πλέον νὰ λατρεύεται ὁ Χριστὸς στὶς ἐκκλησίες τους. Ἐπέβαλε τὴν ἀνεξιθρησκεία, ὄχι τὴν ἐπισημοποίηση τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἡ ὁποία ἔγινε ἀργότερα ἀπὸ τὸν Μέγα Θεοδόσιο.Ἡ δεύτερη σημαντική του πράξη ἦταν ἡ μεταφορὰ τῆς πρωτεύουσας τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας ἀπὸ τὴν Ρώμη στὸ ἀρχαῖο Βυζάντιο, ποὺ ὀνομάσθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο Νέα Ρώμη, ἡ μετονομασθεῖσα ἀργότερα Κωνσταντινούπολη, καὶ ἡ ὁποία εἶχε ζωὴ περίπου 1.100 χρόνια, σημαντικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν παγκόσμια ἱστορία καὶ ἰδιαίτερα γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες.Μετὰ τὸ σημεῖο τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὁ Μ.Κῶν/νὸς ἔφερε λάβαρο μὲ τὸ Τίμιο Σταυρὸ καὶ τὸ μονόγραμμα ΧΡ, σὲ κάθε μάχη. Μάλιστα Τὸν ἔστησε σὲ κεντρικὰ σημεῖα τῆς Ρώμης καὶ ἐστράφη πιὸ θερμὰ στὸ Χριστιανισμό. Κατόπιν ἔστειλε τὴ μητέρα του στὰ Ἱεροσόλυμα, ὅπως ἀναφέραμε, νὰ προσπαθήσει νὰ ἐρευνήσει γιὰ τυχὸν σημεῖα τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου στὴ γῆ. Ὁ Εὐσέβιος περιγράφει μὲ λεπτομέρειες τὸ ταξίδι τῆς Ἁγίας Ἑλένης (VC, 3.42-47). Τὸ παρουσιάζει ὡς ἕνα εὐλαβέστατο προσκύνημα στοὺς Ἁγίους Τόπους, κατὰ τὸ ὁποῖο ἡ Ἁγία Ἑλένη ἐπιδιδόταν σὲ πράξεις φιλανθρωπίας συντηρώντας ὁλόκληρες κοινότητες, ἀνεγείροντας ἱδρύματα κοινῆς ὠφελείας μὲ αὐτοκρατορικὲς ἐπιχορηγήσεις καὶ ἱδρύοντας μονὲς καὶ κτίζοντας Ναούς. Τὸ γεγονὸς ὅτι σὲ τόσο μεγάλη ἡλικία (πρέπει νὰ ἦταν περίπου 78 χρονῶν, ὅταν ξεκίνησε τὴν περιοδεία τῆς) ἀνέλαβε μία τόσο κοπιαστικὴ ἀποστολή, καταδεικνύει μία γυναίκα πιστή, μὲ ἐξαιρετικὴ δύναμη χαρακτήρα καὶ ἰσχυρὴ θέληση.Στὴ Βηθλεὲμ καὶ τὸ Γολγοθὰ διεξήγαγε μεγάλες ἀνασκαφές, κατὰ τὶς ὁποῖες βρέθηκαν οἱ τόποι τῆς Γέννησης, τῆς Σταύρωσης καὶ τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ, ἀφοῦ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ κατεδαφιστεῖ ὁ ναὸς τῆς Ἀφροδίτης ἀπὸ τὸ Γολγοθά, ἡ Ἁγία Ἑλένη ἀνέγειρε μὲ αὐτοκρατορικὲς χορηγίες τοὺς μεγαλοπρεπεῖς ναοὺς τῆς Γέννησης (στὴ Βηθλεὲμ) καὶ τῆς Ἀνάστασης (στὸ λόφο τοῦ Γολγοθά), ποὺ μέχρι σήμερα ἀποτελοῦν τὰ σημαντικότερα μνημεῖα τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ἀναστήλωσε τὴν ἐρειπωμένη τότε Ἁγία Πόλη.Ἡ μεγάλη δόξα τῆς Ἁγίας Ἑλένης, μεταξὺ προπάντων τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν, ὀφείλεται στὴν εὕρεση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ὁ Ρουφίνος εἶναι ἐκεῖνος, ποὺ στὴ δική του «Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία», συνδέει τὴν Ἁγία Ἑλένη μὲ τὴν εὕρεση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ (Hist. Eccl 10, 7-8)Ἀφοῦ ὁλοκλήρωσε τὸ ταξίδι της στὴν Ἀνατολή, ἡ Ἁγία Ἑλένη ἐγκαταστάθηκε στὴ Νικομήδεια. Ἐκεῖ ἀπεβίωσε σὲ ἡλικία 80 ἐτῶν ἔχοντας στὸ πλευρὸ τῆς τὸ γιὸ τῆς Μ.Κωνσταντῖνο, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ Εὐσέβιος (VC, 3.46). Τὸ γεγονὸς ὅτι ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 329 μ.Χ. σταματάει ἀπότομα ἡ κοπὴ νομισμάτων μὲ τὴ μορφή της, μᾶς ὁδηγεῖ στὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ θάνατός της ἐπῆλθε στὰ τέλη τοῦ 328 ἢ στὶς ἀρχὲς τοῦ 329. Ἐνταφιάστηκε μὲ βασιλικὲς τιμὲς στὴ Ρώμη, στὸ μαυσωλεῖο τῆς ὁδοῦ Λαβικάνας. Ἀργότερα, τὸ λείψανό της μεταφέρθηκε στὶς κατακόμβες Πέτρου καὶ Μαρκελλίνου. Ἡ πορφυρὴ σαρκοφάγος ποὺ περιεῖχε τὸ σκήνωμά της, σήμερα βρίσκεται στὸ μουσεῖο τοῦ Βατικανοῦ. Ἡ Ἐκκλησία τὴν ἀνακήρυξε Ἁγία καὶ Ἰσαπόστολο.Στὸ μεταξὺ ὁ Ἅγιος Κων/νος λίγο πρὶν πεθάνει, ἀξιώθηκε τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος, τὸ ὁποῖο ἐπιθυμοῦσε νὰ γίνει στὸν Ἰορδάνη, ἀλλὰ δὲν μπόρεσε καὶ ἀμέσως μετὰ εἶπε: «Νῦν ἀληθεῖ λόγω μακάριον οἰδ’ ἐμαυτόν, νῦν τῆς ἀθανάτου ζωῆς πεφάναι ἄξιον, νῦν τοῦ θείου μετειληφέναι φωτὸς πεπίστευκα». Τώρα, δηλαδή, σύμφωνα μὲ τὸ λόγο τῆς ἀληθείας, ξέρω ὅτι εἶμαι μακάριος, τώρα ἔχω γίνει ἄξιος της ἀθανάτου ζωῆς, τώρα ἔχω πιστέψει πὼς ἔλαβα τὸ θεῖο φῶς. Ἔκτοτε δὲν φόρεσε ξανὰ τὸν βασιλικὸ μανδύα, μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ ἀρρώστησε καὶ κοιμήθηκε, τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς 21η Μαΐου τοῦ ἔτους 337.Ὁ λαὸς τὸν λάτρευσε γιατί φρόντισε τὰ οἰκονομικά του κράτους, ποὺ ἦταν σὲ ἀθλία κατάσταση, γιὰ τὰ Ἱδρύματα ποὺ ἀνήγειρε, γιὰ τὴν ἀναμόρφωση τοῦ δικαίου, μὲ τὶς ἀρχὲς τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ γενικὰ γιὰ τὴν χρηστὴ διοίκηση, ποὺ κατώρθωσε καὶ ἔστησε ἕνα κράτος μοναδικὸ καὶ ἀξιοζήλευτο γιὰ τὴν ἐποχή του καὶ ὄχι μόνον! Καὶ βέβαια γιὰ τὸ μεγάλο του ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα ποὺ ἀνεφάνησαν, συγκροτώντας οἰκουμενικὴ σύνοδο.Ἐκοιμήθη σὲ ἡλικία 63 ἐτῶν. Ἡ Ἱστορία ὀνόμασε τὸν Κωνσταντῖνο Μέγα γιὰ τὴ διορατικότητά του, τὴν κυριαρχία τοῦ κράτους του σὲ ὅλο τὸ κόσμο, ἀπὸ τὴ Μεσοποταμία μέχρι τὴ Μεγάλη Βρετανία. Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι δὲν ἔχασε καμμία μάχη εἴτε στὸ ἐσωτερικό, εἴτε στὸ ἐξωτερικὸ μέτωπο. Ἡ δὲ Ἐκκλησία τὸν ἀνεκήρυξε Ἅγιο καὶ Ἰσαπόστολο γιὰ τὸ τεράστιο ἱεραποστολικό του ἔργο. Τεμάχιο Ἱεροῦ λειψάνου τοῦ εὑρίσκεται στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κωσταμονίτου Ἁγίου Ὅρους, μυροβλίζον, ἐπίσης καὶ ἄλλα ἀντικείμενα ποὺ ἔφερε, ὅπως τὸ Σταυρὸ καὶ τοὺς ἥλους.Ἡ μνήμη καὶ τῶν δύο ἁγίων ἑορτάζεται ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους, στὶς 21 Μαΐου.
