Τί κοινὸν Εὐθύμιε σοὶ καὶ τῷ βίω;
Πρὸς Ἀγγέλους ἀπαῖρε τοὺς ξένους βίου.
Λῆξε βίου Εὐθύμιος εἰκάδι ἠϋγένειος.
Οὗτος ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἠμῶν καὶ Μέγας Εὐθύμιος, ἦτον κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Γρατιανοῦ, ἐν ἔτει τὸζ΄ [377], καταγόμενος ἀπὸ τὴν Μελιτινήν, τὴν ἐν τὴ Ἀρμενία εὐρισκομένην, υἱὸς γονέων εὐσεβῶν καὶ πιστῶν, Παύλου καὶ Διονυσίας ὀνομαζομένων. Ἐν δὲ τῷ Ὡρολογίω γράφεται ὅτι ἦτον ὁ Ὅσιος Εὐθύμιος κατὰ τοὺς χρόνους Ἀρκαδίου καὶ Ὀνωρίου ἐν ἔτει ὑ΄ [400], καὶ ὅτι ἐτελεύτησεν ἐν ἔτει ὑξε΄ [465] ἐπὶ τῆς βασιλείας Λέοντος τοῦ Μεγάλου.
Καθὼς δὲ ὁ Πρόδρομος Ἰωάννης ἐγεννήθη ἀπὸ στείραν μητέρα, ἔτζι καὶ ὁ Ὅσιος οὗτος Εὐθύμιος ἐγεννήθη ἀπὸ στείραν, καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα Εὐθύμιος ἀπὸ τὸν Θεόν, πρὸ τοῦ νὰ συλληφθῆ. Ἐπειδὴ γὰρ οἱ γονεῖς τοῦ παρεκάλουν τὸν Θεὸν νὰ τοὺς δώση τέκνον, διὰ τοῦτο ἔγινεν εἰς αὐτοὺς φωνὴ δὶ’ Ἀγγέλου, ἤτις ἔλεγεν, ὅτι νὰ εὐθυμοῦν καὶ νὰ χαίρουν. Ἢ μᾶλλον νὰ εὐθυμοῦν καὶ νὰ χαίρουν ὅλοι, καὶ ὄχι μόνον οἱ γονεῖς του. Καθότι μαζὶ μὲ τὴν γέννησιν τοῦ παιδίου, ἔχει νὰ καταλυθῆ κάθε αἵρεσις, καὶ κάθε εἰρήνη ἔχει νὰ χαρισθῆ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ. Ὅθεν διὰ τὴν αἰτίαν ταύτην ὠνομάσθη ὁ Ὅσιος οὗτος Εὐθύμιος. Ἀφ’ οὐ δὲ ἀπέθανεν ὁ πατὴρ τοῦ Ἁγίου, ἐπροσφέρθη ὁ Ὅσιος ἀπὸ τὴν μητέρα τοῦ εἰς τὸν Εὐτρώϊον τὸν Ἐπίσκοπόν της Μελιτινῆς, ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἐσυναριθμήθη εἰς τὸ τάγμα τῶν κληρικῶν: ἤτοι ἔγινεν Ἀναγνώστης. Ἐπειδὴ δὲ ἐστάθη ἐπιτήδειος εἰς τὴν τῶν ἱερῶν μαθημάτων παιδείαν, καὶ ὑπερέβαλεν ὅλους τους ἐναρέτους κατὰ τὴν αὔξησιν τῆς ἀσκήσεως καὶ ἀρετῆς, τούτου χάριν ἠναγκάσθη νὰ χειροτονηθῆ Πρεσβύτερος, καὶ νὰ δεχθῆ τὴν προστασίαν καὶ ἐπιμέλειαν τῶν ἱερῶν ἀσκητηρίων καὶ Μοναστηρίων. Ὅταν δὲ ἔφθασεν εἰς τοὺς εἰκοσιεννέα χρόνους τῆς ἡλικίας του, ἐπῆγεν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα. Καὶ ἐσυγκατοίκησε μαζὶ μὲ τὸν Ὅσιον Θεοκτιστὸν εἰς ἕνα σπήλαιον, τὸ ὁποῖον εὐρίσκετο εἰς τὸ βουνόν. Ἐκεῖ δὲ κατοικῶν ὁ Ὅσιος, πολλοὺς ἀνθρώπους ἠλευθέρωσεν ἀπὸ δεινὰ πάθη καὶ ἀσθενείας. Οὗτος ὁ Ὅσιος ἐδιώρθωσεν Εὐδοκίαν τὴν βασίλισσαν, πεσοῦσαν εἰς τὴν αἵρεσιν τῶν Μονοφυσιτῶν, καὶ ὅρα εἰς τὴν δεκάτην τρίτην του Αὐγούστου. Ὁμοίως ἐδιώρθωσε καὶ τὸν Ὅσιον Γεράσιμον, τὸν Ἰορδανίτην, τὸν κατὰ ἀπάτην πεσόντα εἰς τὴν αὐτὴν αἵρεσιν, καὶ ὅρα εἰς τὴν τετάρτην Μαρτίου.
Λέγεται δέ, ὅτι καὶ ὁ Ὅσιος οὗτος, ἀπὸ πολλὰ ὀλίγα ψωμία ἔθρεψε τετρακοσίους ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ἦλθον εἰς τὸ Μοναστήριον. Ὄχι μόνον δὲ αὐτὸς ἔλυσε τὴν στείρωσιν τῆς μητρός του καὶ ἐγεννήθη, ἀλλὰ καὶ ἄλλας στείρας καὶ ἀτέκνους γυναίκας, ἀπέδειξε γονίμους καὶ πολυτέκνους διὰ προσευχῆς του. Αὐτὸς ἄνοιξε τὰς πύλας τοῦ οὐρανοῦ, καθὼς καὶ ὁ Μέγας Ἠλίας, καὶ ἔφερε βροχήν, καὶ μὲ αὐτὴν ἰάτρευσε τὴν γῆν, ἡ ὁποία ἔπασχεν ἀπὸ ἀκαρπίαν. Ἐφανέρωσε δὲ τὴν ἐσωτερικὴν λαμπρότητα τῆς ψυχῆς τοῦ θείου Εὐθυμίου, ὁ στύλος τοῦ πυρός, τὸν ὁποῖον εἶδον οἱ παρεστῶτες, ὅτι ἐκατέβη ἀπὸ τοὺς οὐρανούς, εἰς τὸν καιρὸν ὁπού ἐλειτούργει ὁ Ἅγιος τὴν ἀναίμακτον θυσίαν, καὶ ἔλαμπε τὸν Ὅσιον, ἕως ὁπού ἐτελείωσεν ὁ καιρὸς τῆς ἱερουργίας. Σημεῖον δὲ καὶ ἀπόδειξις τῆς τελείας καθαρότητος καὶ ἁγνείας τοῦ Ὁσίου τούτου ἐστάθη, τὸ νὰ βλέπη νοερῶς μὲ τὸ διορατικὸν ὄμμα τῆς ψυχῆς, τὰς διαθέσεις καὶ καταστάσεις τῶν ψυχῶν ἐκείνων, ὁπού ἐπλησίαζον διὰ νὰ μεταλάβουν τὰ ἄχραντα Μυστήρια: ἤγουν, ποῖος μέν, μεταλαμβάνει μὲ καθαρὰν συνείδησιν, ποῖος δέ, μὲ μεμολυσμένην. Φθάσας δὲ εἰς τὸν ἐννενηκοστὸν ἕβδομον χρόνον τῆς ζωῆς του, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Ἦτον δέ, κατὰ μὲν τὸ εἶδος τοῦ προσώπου, χαρίεις. Κατὰ δὲ τὸν τρόπον τῆς ψυχῆς ἦτον εὐκολοπλησίαστος καὶ ἁπλούς. Κατὰ τὸ χρῶμα, ἦτον ἄσπρος. Καὶ κατὰ τὴν ἡλικίαν καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ σώματος, ἦτον εὐπρεπὴς καὶ σεμνός. Εἶχε τὰς τρίχας ἄσπρας, καὶ τὸ γένειον μακρὸν ἕως εἰς τὰ μηρία του.
Λέγουσι δὲ διὰ τὸν Ἅγιον τοῦτον, ὅτι ὅταν ἕνας Μοναχὸς ἔμελλε νὰ ἀποθάνη, ὁ ὁποῖος, ἐνομίζετο μέν, κατὰ τὰ ἔξω καὶ τὰ φαινόμενα κοντὰ εἰς τοὺς πολλούς, ὅτι ἦτο σώφρων καὶ ἐγκρατὴς καὶ ἅγιος· κατὰ δὲ τὰ ἔσω καὶ τὴν καρδίαν, ἦτον ἀκόλαστος καὶ ἀκρατής, ἐπειδὴ ἐσυγκατατίθετο καὶ ἐγλυκαίνετο εἰς τοὺς αἰσχροὺς λογισμούς. Ὅταν, λέγω, ὁ Μοναχὸς οὗτος ἔμελλε νὰ ἀποθάνη, ἔβλεπεν ὁ μακάριος Εὐθύμιος ἕνα Ἄγγελον, ὅστις ἐβάσταζεν ἕνα κοντάρι μὲ τρία ὀδόντια, καὶ μὲ αὐτὸ ἀνάσπα καὶ εὔγανε βιαίως τὴν ψυχὴν τοῦ ἀθλίου μοναχοῦ ἐκείνου, καὶ εὐθὺς ἤκουσε καὶ φωνήν, ἡ ὁποία ἐφανέρονε τὰ κρυπτὰ καὶ αἰσχρά του ἀποθανόντος διανοήματα. Ἡ θεία φωνή, ὁπού ἤκουσεν ὁ Ἅγιος, ἔλεγε ταῦτα, ὡς ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίω τούτου ὀρᾶται· «Καθὼς ἡ ψυχὴ αὔτη δὲν μὲ ἀναπαυσεν οὔτε μίαν ἡμέραν, ἔτζι καὶ σὺ μὴ παύσης σπαράττων αὐτήν, καὶ δεινῶς τιμωρούμενος».
Τελεῖται δὲ ἡ τοῦ Ὁσίου Σύναξις ἐν τὴ ἁγιωτάτη Μεγάλη Ἐκκλησία. (Τὸν κατὰ πλάτος Βίον τοῦ Ὁσίου τούτου ὅρα εἰς τὸ Ἐκλόγιον.) Τὸν ἑλληνικὸν τούτου Βίον συνέγραψεν ὁ Μεταφραστής, οὐ ἡ ἀρχή· «Καὶ παντὸς μὲν ἄλλου πράγματος». (Σώζεται ἐν τὴ Μεγίστη Λαύρα, ἐν τὴ ἱερὰ Μονὴ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις.) Σημείωσαι, ὅτι εἰς τὸν Μέγαν τοῦτον Εὐθύμιον, ὀκτωήχους Κανόνας ἐφιλοπόνησεν ὁ ὀσιολογιώτατος διδάσκαλος κύριος Χριστοφόρος ὁ Προδρομίτης, καὶ ὁ βουλόμενος ζητησάτω τούτους.
(Ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου” Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ. Ἐκδόσεις Δόμος, 2005)